بسته بندی حلقه مفقوده زنجیره تولید تا بهره وری

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز همدان، بسته بندی حضور پررنگی در زندگی امروزه ما دارد و از مواد غذایی و دارویی گرفته تا کالاهای مصرفی روزانه ؛ خانگی و کالاهای صنعتی و استراتژیک همگی با بسته بندی های مختلف دست ما میرسند .    

از آنجا که صنعت بسته بندی در دنیای جدید  ترکیبی از علم، هنر و فناوری است ؛بسته بندی محصولات در عین اینکه باید استحکام کافی برای محافظت از کالا را داشته باشند، باید با زیبایی طراحی بسته و خلاقیت به کار رفته در آن توجه مشتریان را به کالا جلب کنند. بنابراین صنعت بسته بندی توانمندی زیادی در رشد کسب و کارها و بهبود چهره‌ی برند آنها داردودر عین حال موجب شکوفایی اقتصادی هم خواهد شد .

صنعت بسته بندی در ایران وبالطبع آن در استان همدان  با وجود گستردگی و اهمیتی که دارد، از حمایت  هیچ اداره و بخش خاصی در دولت برخوردار نیست که به حقوق آن رسیدگی کند. صنعت بسته بندی در کشور پراکنده است و تولید کنندگان هم اهمیت وارزش آنرا برای ارائه بهتر کالاها وخدماتشان به مشتری نمیدانند .چه بسا محصولاتی با کیفیت ودر حد واندازه جهانی در کشور وحتی استان همدان تولید میشود که اگر بسته بندی مناسب داشت الان یکی از برند های معتبر جهانی می بود مانند سیر کشمش گردو ودیگر محصولات حتی مواد کانی مانند سیلیس وسنگ آهن .

آشنایی با صنعت بسته بندی:

علم طراحی بسته‌بندی؛ دانش، هنر و فناوری محافظت از محصول برای نگهداری، انبارش، انتقال و توزیع، ذخیره، فروش و به‌کارگیری آن است به گونه‌ای که از سویی کمترین آزار در هنگام تولید تا مصرف به محتوای محصول و از سوی دیگر به محیط‌زیست وارد گردد.

رئیس دانشکده  هنر و معماری دانشگاه بوعلی سینا  بسته‌بندی را شامل مراحل طراحی، ارزیابی، و تولید بسته‌ها میداند ومعتقد است  بسته‌بندی به‌طور بسیار جامعی بر زندگی سایه افکنده‌است، به‌طوری‌که در اطراف خود آن را مشاهده می‌کنیم. از اقلام مواد غذایی و دارویی گرفته تا کالاهای مصرفی و لوازم خانگی و کالاهای صنعتی و استراتژیک مانند محصولات پتروشیمی همه با بسته‌بندی مرتبط هستند. وظیفه اصلی بسته‌بندی محافظت از محصول است.

آقای پور وقار  میگوید بسته‌بندی با برچسب‌های استاندارد این امکان را می‌دهد تا متوجه شویم چه گونه محصولی درون بسته قرار دارد و شرایط حفظ و نگهداری آن چگونه است. سازمان جهانی استاندارد (ISO) و سازمان‌های معتبر و ملی استاندارد کشورهای پیشرفته گام‌های مهمی در تدوین استانداردهای بسته‌بندی و مشخصات فنی آن برداشته‌اند. طراحی بسته‌بندی شامل طراحی فیزیک بسته‌بندی و گرافیک آن است. طراحی بسته‌بندی باید زیرگروه طراحی محصول باشد به گونه‌ای که به طراحی بسته‌بندی به عنوان جزئی از پویش عملیات طراحی محصول نگریسته شده و همپای آن شروع شود و انجام گیرد .

اهمیت بسته بندی محصولات مختلف

خانم یاری که طراح یک شرکت بسته بندی میگوید با بسته بندی کردن یک محصول در واقع از آن محافظت میکنیم بسته بندی باید کالا را در برابر عواملی مثل ضربه، فشار، حرارت، سرما، رطوبت، یا حتی موارد حساس‌تری مثل اکسیژن، اشعه فرابنفش یا گرد و خاک محافظت کند.

این طراح میافزاید  معمولا روی بسته بندی محصولات برچسب ها یا نمادهایی چسبانده یا چاپ می‌شود که به مشتریان اطلاعات مهم و مورد نیاز آنها را درباره طریقه جابه‌جایی بسته، دما و شرایط نگهداری آن یا حتی شیوه نابودسازی بسته و کالا را ارائه می‌دهد. برچسب استانداردهایی که کالا دریافت کرده است هم روی بسته بندی آن باید چاپ شود.

شاید بتوان گفت  ترغیب مشتریان به خرید و جلب توجه آنها به محصول یکی از اصلی ترین مشخصه های بسته بندی است. گاه طراحی ثابت بسته بندی، برای مشتریان نمادی از نوستالژی و آشنایی به همراه دارد و گاه برخی طرح های خلاق و نوآورانه منجر به فروش چند برابر یک محصول دیگر شده است. بسته ها با پوشش حفاظتی مناسب می‌توانند ضامن کیفیت محصول و سلامت آن باشند و حمل و نقل و در عین حال انبارداری محصولات در بسته بندی های مشخص بسیار راحت تر انجام می‌گیرد.

صنعت بسته بندی در جهان :

بسته بندی بیش از آن که توسط انسان ابداع شود به صورتهای مختلف در طبیعت وجود داشته است . طبیعت نیز خود در ابتدای خلقت به بسته بندی مواد پرداخته است .

هر انسان پرتقال ، تخم مرغ و نارنگی و ... را از ظاهر بسته بندی آن می شناسد به عنوان مثال پوست پرتقال محتوی آن را از خشک شدن ، فاسد شدن ، از دست دادن طعم و عطر و حتی رنگ آن حفظ نموده و به ماندگاری کوتاه مدت آن را تضمین می کند .

یا محصول دیگر مانند تخم مرغ آیا گمان این که تخم مرغ بدون پوست « بسته بندی » باشد ممکن است ؟

از گذشته های دور ، غذا در همان جایی که پیدا می‌شد، مصرف می‌شد. خانواده‌ها و دهکده‌ها خودکفا بودند و آنچه را که می‌ساختند و می‌گرفتند، استفاده می‌کردند. هنگامی هم که ظرفی مورد نیاز بود، طبیعت ظرف‌هایی مانند میوه‌های توخالی مثل کدو، پوسته و برگ برای استفاده فراهم می‌کرد. بعدها ظروف از مواد طبیعی، برگ‌های بافته شده و اندام‌های حیوانات رایج شدند.

با استفاده از فرآیند بافندگی، برگ‌ها و بعدها حصیرها به سبدهایی برای ذخیره اضافی مواد غذایی تبدیل شدند. با این روش بعضی از غذاها برای وعده‌های غذایی آینده نگهداری می‌شدند و در نتیجه برای جستجو و جمع‌آوری غذا زمان کمتری نیاز بود.

همچنین آثار حکاکی از بسته بندی از 8000 سال پیش به صورت ظروف ساخته شده و از حصیر همچنین ظروف گلی و لعابی در بین النهرین و مصر به کار می رفته است که به مرور زمان تبدیل به موادی همچون کاغذ و محصولات سلولزی ، شیشه ، فلز و پلاستیک شده اند . در نتیجه این تحول بزرگ مشکل فروشنده و خریدار را برطرف می کند حالا برای کالا فروشنده ای وجود دارد و یا بعبارتی ساده تر بسته بندی به عنوان فروشنده خاموش هر زمانی که مشتری بخواهد می توان تمام اطلاعات مورد نظر را در اختیار او قرار دهد البته جلب نظر یک مشتری خود جایگاه و اهمیت خاص خود را داراست .

صنعت بسته بندی در ایران :

ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی که در منطقه دارد از گذشته سابقه تعاملات تجاری داشته و کالاها و محصولات خود را بشکل کاروان های پارچه ، ادویه ، مصنوعات دستی به دیگر کشورها ارسال نموده است و بسـته بندی این کالاها معمولا از بسته­ بندی­ های کیسه­ ای مثل گـونی ، چـوب و صندوق­ های مکعب مستطیل که برای مسیرهای طولانی مناسـب بوده اند ، تشکیل شده است.

صنعت بسته ­بندی در ایران کمتر از نیم قرن سابقه دارد این در حالی است که این صنعت در اروپا دو قرن پیش راه ­اندازی شده و امروزه درآمدهای قابل تـوجهی را برای تولیدکنندگان محصولات صنعتی و کشاورزی تامین می ­کند. بسته­ بندی در ایران با ساخت قوطی فلزی توسـط فردی به نـام « درخشان» در سال ۱۳۰۹ هجری شمسی آغاز شد.

تاریخچه بسته­ بنـدی مـواد غذایی نیز با همین تاریخ مقارن دانسته می شود و همچنین اولین کارخانـه کاغـذسازی در سال ۱۳۲۸ در کهریزك تاسیس شد که از کاغذهای باطله برای تولید کاغذ و مقوا استفاده می شد .در سال ۱۳۳۰ اولین قوطی فلزی برای بسته بندی روغن نباتی بوسـیله دستگاه­ های پیشرفته ساخته شد و در سال ۱۳۴۴ سیستم لاك زنی اتوماتیک در ایران نصب و راه اندازی شد.

در حال حاضر تامین کنندگان داخلی قادر به ساخت لایه بیرونی کارتن، کاغـذهـای مورد استفاده در جعبه و کاغذهای حفاظت شده، لایه­ هـای پلیمـری بـرای محصولات پاستوریزه و استرلیزه می ­باشند.با اینکه  در سال­ های اخیر صاحبان صنایع بیش از پیش بر اهمیت توجه به بسته­ بندی به منظور افزایش بهره ­وری و صادرات محصولات خود پی برده ­اند. اما همچنان سهم ارزش افزوده اقتصاد وصنایع کشور از قبل بسته بندیهای مناسب وشکیل وقابل رقابت با صنایع مهم دنیا بسیار ناچیز است .

در استان همدان :

در استان همدان دستکم سه کارخانه بسته بندی وجود دارد که توان وامکانات خوبی برای تولید انواع بسته بندیها دارند  و با اینکه ظرفیت وتوانمندی این کارخانه ها بالاست ومیتوانند ودر مقاطعی توانسته اند بهترین بسته بندیها را برای محصولات استان ومنطقه ارائه کنند اما با حداقل ظرفیت کار میکنند وآنچه صنعتگران از آنها طلب میکنند بسته بندیهایی ست با حداقل کیفیت ممکن وبهتر است بگوییم ضعیف ونازیبا .

آقای فراهانی که خود از سال 1381 کارخانه تولید کاغذ  کارتن وطراحی وتولید بسته بندی را در شهرک صنعتی بوعلی همدان راه اندازی کرده میگوید : نه تنها واحد ما که آن دوتای دیگر هم با یک سوم ظرفیت کار میکنند .

او میگوید سفارشها هم دو نکته اساسی دارد اول اینکه کمترین قیمت را داشته باشد دوم اینکه فقط اسم بسته بندی را داشته باشد یعنی دیگر مهم نیست مشتری یا مخاطب در باره آن چه فکر میکند ودر نگاه اول چه برداشتی از آن محصول وتولید کنندگانش دارد .

تولید کنندگان ارزش بسته بندی مناسب را نمیدانند

آقای جعفری مسئول خانه صنعت استان همدان است واز سه دهه پیش تاکنون خود دستی در تولید دارد او میگوید : تولید کنندگان صنعت استان هیچ شناخت درستی از صنعت بسته بندی ندارند واین باعث شده واحدهای رقیب چه در داخل کشور وچه خارج از کشور روز به روز سهم بیشتری از بازار را تصاحب کنند .

آقای جعفری تشریح میکند  : شاید یکی از دلایل بی توجهی به بسته بندیهای مناسب قیمت بالای این نوع عرضه به مشتری باشد اما این مساله در دراز مدت سود خوبی نصیب صنعتگران  خواهد کرد که البته گرفتار روز مرگی شدن ومشکلات اقتصادی  واحدهای صنعتی مانع از  رفتن به سوی هزینه بیشتر برای بسته بندی وارائه محصول به شکل زیبا وامروزی به دست مشتری میشود .

مسئول خانه صنعت استان در عین حال میگوید : از میان صنایع فعال در استان همدان شاید تنها وتنها 10 الی 15 واحد هستند که ارزش بسته بندی را به خوبی میدانند ومحصولاتشان را به شکل رقابتی و مشتری پسند روانه بازار میکنند .

آقای زارعی  که مسئول دایره فروش شرکت کنترل گاز اکباتان از جمله واحدهایی ست  که محصولاتشان را با  بسته بندیهای به روز شده تحویل مشتری میدهند .

این جوان خوش فکر میگوید : برای هر محصول با مشتریها صحبت میکنم ودرباره شکل بسته بندی ونحوه ارائه محصول از نظرات وخواسته های مشتریان مطللع میشویم سپس بسته بندی را طراحی ومحصول خود را ارائه میدهیم .

او معتقداست بسته بندی معرف شخصیت حقیقی وحقوقی کارخانه ایست که محصول را تولید کرده واین اصل در بازار رقابتی امروز اصلی پذیرفته شده است .

خام فروشی وفله ای فروشی رقیب سرسخت هنر صنعت بسته بندی

گرچه محصولاتی صنعتی تولید شده در استان همدان بجز انگشت شماری ؛  با بسته بندیهای متوسط به پایین روانه بازار میشود ودست وپا شکسته مشتریهای خود را دارد در بخش کشاورزی که سالانه 5 میلیون تن انواع محصولات زراعی وباغی تولید میشود جایگاه بسته بندی به مراتب پایین تراست .

دبیر انجمن تولید کنندگان سیر استان میگوید همین تابستان امسال ودر مدت 45 روز بیش از 25 هزار تن سیر صادر کردیم که خبر داریم در کشورهای مقصد با تغییر بسته بندی وشکیل تر کردن دوباره این محصول عرضه مجدد می شود .

آقای میرزایی میگوید سیر همدان در جهان نظیر ندارد اما سالیان سال است  که به همین شکل وشمایل آنرا عرضه میکنیم .

علاوه بر سیر؛  گردو تویسرکان / کشمش ملایر /گشنیز نهاوند / و.... هم سالهاست به شکل سنتی بسته بندی میشود .

آقای قمری دبیر اتحادیه گردو کاران تویسرکان هم میگوید مشکل دردناک تر از این حرفهاست میایند تویسرکان وبهترین گردوها را خریداری میکنند ودر کشور خودشان بافراوری و بسته بندی مجدد وشکیل بنام گردوی خودشان دوباره صادر میکنند.

در این میان هم تنها زحمت چندین ساله نصیب کشاورز وباغدار میشود وسودی دستش را نمیگیرد .

تبلیغات ضعیف و بسته بندی نامناسب آفت کشاورزی همدان است

مدیر صنایع کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان میگوید در استان همدان بسته بندی نامناسب برخی محصولات صادراتی و عدم توجه به نیاز وخواست بازار وجود دارد این درحالی است که دربعضی از استان های صادر کننده کشور به این موضوع اهمیت داده و همین امر موجب شده که بتوانند درصادرات بسیار موفق عمل کنند.

حسن محمدی  مهم ترین مشکلات استان همدان دربخش صنایع تبدیلی وبسته بندی را  نداشتن  ردیف اعتباری ویژه  صنایع تبدیلی در بودجه های سنواتی وعدم همراهی  بانک ها برای تامین اعتبار  وسرمایه گذاری  دانست وتصریح میکند ریسک ،برند سازی و تبلیغات بسیار بالاست واین خود زیان دوطرفه برای تولید وفروش بوجود میاورد .

هنر صنعت بسته بندی روی اره  بی خانمانی  

سفارشهای ضعیف وتقریبا ارزان وبی کیفیت از  طرف صاحبان صنایع از یک سو ورونق نداشتن کارخانه های صنایع بسته بندی وعدم نیاز به روزآمد شدن طراحی وتولید بسته بندیهای مدرن   باعث شده فعالان این عرصه از تکنولوژهای روز دنیا یک گام عقب تر باشند به گفته فعالان صنعت چاپ و بسته‌بندی، این صنعت وابستگی بیش از ۸۵ درصدی در تامین مواد اولیه، ملزومات و ماشین‌آلات خود دارد و عمده مواد اولیه نظیر مرکب، حلال‌ها، ماشین‌آلات چاپ و قطعات آن وارداتی بوده و از کشورهایی مانند چین، ژاپن، آلمان، سوئد، سوئیس و ایتالیا وارد می‌شود.

به گفته خانم فلاح که دستکم 5 سال است در این عرصه فعالیت دارد ، این صنعت با گردش مالی بیش از یک‌هزار میلیارد دلاری در سطح جهان، در جایگاه بالاتری از صنایعی مانند خودروسازی و گردشگری قرار دارد و در کشورمان بنا به آمار منتشر شده بورس، در جایگاه هفتم قرار گرفته است.

آقای فراهانی صاحب کارخانه کارتن سازی وبسته بندی شهرک صنعتی بوعلی هم  معتقداست : باید با حمایت مسوولان زمینه نوسازی ناوگان فرسوده صنعت چاپ و به‌کارگیری ماشین‌آلات و تجهیزات نوین در آن فراهم شود،و صنعت چاپ باید به سمت رویکردی فناورانه و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین به‌خصوص فناوری اطلاعات حرکت کند .که البته این مهم ابتدا بایستی با جا افتادن اهمیت بسته بندیهای شکیل ومناسب در صنعت وکشاورزی ودیگر تولیدات امکان پذیر است .

حلقه گمشده را چگونه میتوان پیدا ؛چه باید کرد :

آقای جعفری مسئول خانه صنعت استان همدان معتقد است راه برون رفت از وضعیت بی سرو سامانی صنعت بسته بندی ایجاد رشته های دانشگاهی با همین عنوان است تا فارغ التحصیلان این رشته با جذب در واحدهای تولیدی زنجیره   بین بازار وتولیدکننده را کامل کنند .

 اومیگوید با این کار دستکم واحدهای تولیدی وبا علم روز دنیا آشنا میشوند ودیگر با روشهای مدرن بازار یابی خواهند کرد البته مهمترین روش پیدا کردن بازار فروش وجذب مشتری بسته بندی مناسب است که از آن بعنوان فروشنده خاموش یاد میکنند .

چراغ نخست ایجاد زنجیره تولید تا بسته بندی را سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی وگردشگری آذر 98 روشن کرد آنهم با جایزه ملی طراحی ؛ آنطور که ، محمد حسین ایمانی خوشخو، عضو شورای عالی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری میگوید :  «جایزه ملی طراحی به عنوان یک روش برگزیده و تجربه شده در تمام دنیا شناخته شده و به عنوان بهترین راه برای رسیدن و شناسایی ایده های نوآورانه و راه حل‌های نو و نیز قدردانی از تلاش‌های طراحان خبره و دارای فکر نو مورد استقبال طراحان و صنعتگران قرار می‌گیرد.

آقای خوش سیرت که عضو انجمن صادرکنندگان سفال وسرامیک  شهر جهانی سفال لالجین است میگوید عدم آشنایی و گاه بی‌رغبتی صنعت گران و تولید کنندگان صنایع دستی ومحصولات فرهنگی نسبت به اهمیت، ضرورت و ارزش آفرینی بسته بندی،از یک سو و کمبود دستگاه های صنعتی پیشرفته و ضعف تکنولوژی به‌روز، در طراحی و تولید بسته بندی محصولات فرهنگی از سوی دیگر باعث شده هم فروش وصادرات ما کاهش پیداکندوهم در خریدهای آنلاین که در دوران کرونا رایج شده در برخی از موارد وبا دریافت سفال شکسته شده در راه مقصد رضایتمندی مشتریان نیز  کاهش یابد .

 او میگوید نمیدانیم راه چاره چیست اما واقعا فروش محصولات سفال وسرامیک آنهم با بسته بندی سنتی واستفاده از شانه تخم مرغ / روزنامه وامثال اینها در شان شهر جهانی سفال نیست .

چراغ راهی پیدا شد

آنگونه که آقای خانی برایم شرح داد جرقه بسته بندی مناسب برای سفال در سفر به چین در ذهنش زده شده است .

او میگوید بالشتکهایی دیدم که در حین بسته بندی در لابه لای محصولات عمدتا شکستنی استفاده میشد وچون سفال در ذهنم بود دستگاهی خریداری کردم تا بالشتکهای پلاستیکی تولید کنم .

حسین خانی گفت : وقتی دیدم جواب میدهد دستگاه را بومی سازی کردیم واکنون برای بیشتر مغازه های سفال وسرامیک لالجین بالشتکهای هوا تولید میکنیم که در بسته بندی در لابه لای محصول استفاده میکنند .

آقای شعبانی که قریب بیست سال است در کار تولید وفروش سفال وسرامیک است میگوید از روزی که بسته بندی جدید داریم دیگر مشتری به ما زنگ نمیزند که محصول شکسته بدستم رسیده است .

روح بخش مدیر اداره پست لالجین نیز از استفاده گسترده از این بالشتکها در اداره اش خبر میدهد او میگوید اغلب سفارشات مشتریان را اداره پست به دستشان میرساند وبا استفاده از این روش حالا شکایات کمتری از ارسال بسته های شکسته شده ویا معیوب وصول میکنیم .

کلام آخر

گرچه تا حدودی مشکل بسته بندی سفالگران لالجینی با استفاده از بالشتکهای پلاستیکی حل شده اما برای اینکه حاصل دسترنج صنعتگران وکشاورزان وباغداران استان برباد نرود بایستی نهادهای دولتی پل ارتباطی بین صنعت بسته بندی وتولید کنندگان برقرار کنند تا زنجیره ارزش افزوده تکمیل شود ورشد اقتصادی پایدار نصیب استان ما گردد در نظر بگیرید بسته بندی ای شکیل را به شما هدیه میکنند ویا آنرا خریداری میکنید وبا اینکه شما نمیدانید درونش چیست اما بی درنگ تصورمیکنید که یا کالایی گرانبها درون بسته بندی  جای داده شده ویا اینکه فردی متشخص وبا سلیقه آنرا بسته بندی کرده است در هر صورت با اینکه نه تولید کننده را دیده اید ونه میدانید چه محصولی را دریافت کرده اید خود به خود جذب میشود وبه آن گروه اعتماد پیدا خواهید کرد . داستان بسته بندی های شکیل نیز همین است سریعترین راه جذب مخاطب ویا مشتری با ارائه ظاهری مناسب و معقول .

تهیه و تنظیم: ناصر فریدونی